De verborgen kleur van planten en plantverf

Sinds dat ik een klein mannetje was van een jaar of 4 fascineren planten, kruiden, bomen en bloemen mij. Ik was vroeger al vaak buiten in de natuur te vinden,
Mijn moeder was niet altijd even blij met de vlekken in mijn kleding, ik zag het als een kleurenspel van wat de natuur mij wilde laten zien.
En… om het uit te wissen hadden ze toch een wasmachine uitgevonden…

Jaren later, zou ik naar de middelbare laboratorium school gaan, het leuke daarvan was kleuren analyseren, maar dat was helaas niet het enige wat op het programma stond dus ik besloot het meer in de natuur te zoeken. De laboratoriumschool verruilde ik voor de Tuinbouwschool en ik volgde er een opleiding tot hovenier met Tuinarchitectuur. Heerlijk zoveel planten, in kleuren. Het bijzondere was dat een plant meerdere kleuren heeft, als je goed durft te kijken tenminste. Een boom bijvoorbeeld is niet alleen maar groen. De bladeren verkleuren gedurende de seizoenen, en ook dat is afhankelijk in welke biotoop hij staat.
De knoppen hebben een heel andere kleur, en de bloem, de bast aan de buitenzijde of de kern aan de binnenzijde. De twijgen en de wortels… allemaal kleuren die nog toegankelijk zijn.

Sinds 1975 gefascineerd door planten  en het houdt niet op. Ik vertel er enthousiast over, heb er boeken over geschreven en ben nog veel in de natuur te vinden.
Verven met planten zoals ik nu doe geeft weer een andere dimensie aan de wondere wereld van planten, bomen, bloemen, vruchten, paddenstoelen weer.

Alchemie

Ik ervaar plantverf als iets bijzonders. Het prepareren en er mee schilderen gaat eigenlijk over alchemie. Je bewerkt het plantenmateriaal zo, zodat je in een andere wereld kan kijken, ontdekken. Je wordt weer nieuwsgierig. En zie planten hier in de ruimste vorm. Het kunnen planten of delen van planten zijn die je plukt uit de natuur, alsook keuken afval zoals bietenschillen, overgebleven spinazie, de droge uienschillen…
Voor de cliënten waar ik mee werk ( jongeren op primair en voortgezet onderwijs, jongvolwassenen, senioren en ouderen met een minder goed functionerend brein als ook met dementie), merk ik dat de plantverf hen helpt zich makkelijker te verbinden met hun eigen binnenwereld.

Met cursisten, jong en oud, merk ik hoeveel eerbied het oproept om te ontdekken hoe rijk de wereld van kleur is in bloem, blad, vrucht zaad en wortel. De plantenwereld schenkt ons intense kleurbelevingen en helpt ons te verbinden en te verdiepen met de wereld om ons heen.

 

De kleur van planten die wij zien onstaan door het donker van de aarde en het licht van de kosmos. Bij planten ontstaan en verschillen de kleuren in het groei-, bloei- en afstervingsproces.
De plant zelf neemt zijn ruimte in tussen het donker van de aarde en het licht van de kosmos.

Planten of planten delen die nog niet in contact zijn gekomen met zonlicht zijn wit (neem als voorbeeld de asperge). Daarna komt de kleur met de meeste stootkracht: rood, dan rose, paars en omvormend via geel naar groen. Dat is ook goed waar te nemen wanneer verse rode loten aan een plant kunnen uitschieten in de lente.

In de loop van het jaar verandert het licht: lichtintensiteit en duur nemen toe van lente naar zomer en nemen weer af. De eerste lentebloemen zijn wit, geel, paars, lichtrose. Pas als de zon hoog aan de hemel staat worden de bloemen intenser van kleur: rood, donkerrose, oranje en laat zich het hele palet aan bloemenkleuren zien. Als de zon in augustus aan de hemel staat, zie je hoe door de warmte en grote hoeveelheid zon, de vruchten langzaam hun intense kleuren laten ontstaan. In de herfst, als het koud is ‘s nachts of overdag ontstaan er verbrandingsprocessen in de plantenbladeren. Bladeren veranderen van groen in goud, oranje rood geel en worden uiteindelijk bruin.
Sommige planten, zoals rozen, maar ook de Gaillarda ‘Kobold’, Oost-Indische Kers, Rozemarijn, Dahlia’s, kunnen tot in december bloeien, ook al zijn van sommige hun bladeren al afgevallen.

Hoe maak je verf van een plant?

Omdat de kleur gebonden is aan een specifieke plant zal voor elke kleur het proces om de kleur schilder-klaar te maken anders zijn.
De meeste ingrediënten kan je bij de groentewinkel en bij de drogist halen. Indigo-pigment en het fixeermiddel om de kleur te laten binden aan de ondergrond verzorg ik tijdens een workshop.

 

Enkele basis recepten

zoals in het boek ‘Plantenkleuren als leerschool’ van A.M. Bernet Kempers-Lievegoed

 

Bindmiddelen:

Om met een kleur te kunnen schilderen zal die kleur vloeibaar moeten zijn en weer kunnen opdrogen.
Daarvoor zijn bindmiddelen nodig die de verfstof kunnen laten binden aan water of olie.

Wrijven / Krijten met planten

Je kunt ook direct met planten en bloemendelen wrijven op papier. Sommige kleuren veranderen door het contact met het papier en met zuurstof. Eén en ander is ook afhankelijk van het soort papier dat je gebruikt en de pH waarde van het papier. Door de gewreven delen te bestrijken met citroen sap, komkommer sap of pompoen sap krijg je weer andere kleuren.

 

Plantverf als medicijn raakt je diep

Wanneer ik cliënten therapeutisch laat schilderen, werk ik uitsluitend met plantverf. De levende kleuren en de manier waarop de cliënt op de plantverf reageert wordt ervaren als (onder)steunend in het therapeutische proces. De plantverf kleuren komen diep binnen en raken je meer in je wezen dan gewone aquarelverf van minerale oorsprong. Veelal zul je het snel warmer krijgen tijdens het schilderen en emoties komen eerder naar de oppervlakte. Daarvoor bied ik de ruimte.

Een ander aspect van plantverf-kleuren is dat in het mengen van de plantenkleuren geen menging ontstaat. Dus bij menging van rood en geel zie je geen vermenging maar blijven de twee kleuren rood en geel door elkaar heen weven. De eigenheid van de kleuren blijft bestaan. Je kunt het enerzijds beleven als oranje en tegelijkertijd kun je ook de kleuren apart blijven zien. Je oog wordt veel meer geactiveerd om in beweging te blijven. Het verven met planten nodigt je uit geduld te hebben, nieuwsgierig te zijn. Verven met plantverf heeft tevens een positieve werking heeft op het ademhalingsproces.
Plantverf schenkt levenskrachten aan iedereen die zich openstelt om de verborgen kleuren te ontdekken.

 

De verborgen krachtenwereld achter de planten

In 1995 studeerde ik in Engeland, naast mijn studie Horticultural Garden Design studeerde ik ook Horticultural Therapy. Ik leerder daar over de verborgen krachtenwereld achter de planten.
Deze wereld wordt ook wel de wereld van de levenskrachten genoemd. Deze wereld bestaat uit de levenskrachten die zich tonen in vormkracht, de dragende en oprichtende kracht, het stromende, het ademende, de herhaling en het ritme. Alle ingrediënten die zo wezenlijk zijn voor de ontwikkeling van levende wezens.

De wereld van de levenskrachten is als een grote oceaan met veel verschillende stromingen waarin je snel je bewustzijn verliest. De wereld van levenskrachten is een wereld waarin je makkelijk inslaapt. Deze wereld is heel anders dan de zielenwereld waarin je kunt dromen en wakker zijn. En de wereld van levenkrachten is ook de wereld waar ik als begeleider graag ondersteunend met jou wil samen werken omdat we hier kunnen putten uit de helende en verbindende krachten die hierin werkzaam zijn.

Elke kleur is anders dan anders

Elke plantenkleur heeft een eigen oorsprong en vraagt om een eigen bereidingsmethode om zich aan materie te laten hechten.
Ook in het schilderen tonen de kleuren hun eigenheid. Zo bezit het rood uit de biet veel vormkracht en vraagt om meer begrenzing dan het rood uit de bloem van de hibiscus.
Het blijkt elke keer weer een bijzondere ervaring om plantverf zelf te maken en er daarna mee te gaan schilderen.

Verbindende kleurkracht

Therapeutisch gezien heeft plantverf oneindig veel mogelijkheden. Door de grote levenskracht die de verf bezit, versterkt en verdiept het de levenskracht van diegene die er mee werkt.
Het is daarom heel geschikt om er met cliënten, die weinig levenskracht bezitten mee te werken. In de ziel werkt het opwekkend en voedend. Voor mensen wiens innerlijke zieleleven dof of uitgedoofd is, kunnen plantenkleuren een weg zijn om de verloren verhouding tot de omgeving terug te krijgen.

Indigo als medicijn tegen eenzaamheid

Een buurman van een paar huizen verderop worstelde al enige tijd met de eenzaamheid nadat zijn vrouw  en zijn oudste zoon waren overleden. Zijn leven was versomberd en hij leefde heel geïsoleerd.
Toen hij op een ochtend het brood uit de broodbak voor zijn huis haalde sprak ik hem aan en stelde voor om samen een schilderij te maken met indigo. Indigo is de meest donkere plantverfkleur die er is.
Het werd een bijzondere ochtend en middag, de buurman vertelde gaande weg vele verhalen en verzekerde mij steeds dat hij deze verhalen nog nooit met iemand had gedeeld. Het werd een bijzonder schilderij met een grote klok, water en sterren. De schildering bestond uit verschillende tinten indigo. Van nachtblauw tot heel sterk verdunde indigo, en dan krijg je bijna zilvergrijs die verwerkt werd in de wijzers van de klok.

Er zijn zoveel nuances te maken van licht naar donker met indigo. ln de schildering kwam een hele waaier aan kleuren tevoorschijn. Alle kleuren weefden door het indigo heen.
Toen de man klaar was stonden we er allebei bijna ademloos naar te kijken, terwijl de buurman een arm om mij heen sloeg. Hij besefte het heel goed, vertelde hij later.
We liepen samen het tuin pad af, bij het trottoir stopte hij en zei: Ja, dit heeft mij goed gedaan buurman, ik ga er weer op uit. De wereld heeft mij nodig en ik de wereld.
Enkele weken erna kwam ik bij het buurtcentrum waar ik een klankmiddag verzorgde mijn buurman weer tegen, hij groette mij vriendelijk en uitbundig. Hij vertelde mij dat die bewuste middag zijn leven een positieve wending had gemaakt en hij vrijwillerswerk is gaan doen en zijn hobby klokmaker heeft opgepakt.

Plantkleuren in het hier-en-nu

Plantverfkleuren ontstaan elk ogenblik opnieuw, omdat kleur in de plant het gevolg is van levensprocessen. Het rood van een roos wordt pas zichtbaar als de plant gaat bloeien. Plantkleuren zijn levendig en beweeglijk, bezitten een grote lichtkracht waardoor de kleur loskomt van het geschilderde vlak. Het vlak wordt doorzichtig. De plantverf kleuren werken in op het levende deel in het oog, het etherlichaam. Het etherlichaam herbergt de genezende kracht om heel te maken en reageert op de sterke prikkel die de plantverf kleur oproept door het aan te vullen tot totaliteit, vergelijkbaar met een ademhaling.
De plantverf bezit hierdoor het vermogen in een kleur alle kleuren op te roepen.
Wanneer je met blauw schildert en je kijkt daarna naar een wit vlak dan zie je oranje als nabeeld in je oog. Dat nabeeld is bij plantenverf veel feller dan het nabeeld van gewone aquarelverf. Je activeert daarmee de werkzaamheid van het ‘levenskrachten-lichaam‘; die sterker begint te stromen. Sommige mensen worden innerlijk sterk bewogen door deze ervaring.

Ontwikkeling van verfstoffen door de tijden

Pigmenten worden sinds de prehistorie gebruikt. Het prehistorisch palet bestond uit gekleurde aarden en okers, beenderzwart en houtskoolzwart en gekleurde mineralen en plantaardige en dierlijke kleurstoffen. Geleidelijk aan werden meer gekleurde mineralen en ertsen gevonden en werden de eerste synthetische pigmenten vervaardigd, zoals Egyptisch blauw.

Door de Grieken en Romeinen werd het palet van pigmenten uitgebreid. Alle witte pigmenten, gele oker, bruine oker, ijzeroxiden, loodmenie, vermiljoen en meekrap, groene aarde, lampenzwart, beenderzwart en koolzwart.

In de Middeleeuwen worden er verschillende pigmenten aan het kleurenpalet toegevoegd, zoals curcuma (geelwortel) en brazielhout (rood). Bovendien werden de contacten met overzeese gebieden nauwer, waardoor bestaande pigmenten in Europa toegankelijker werden. Schilders in deze tijd gebruikten hoofdzakelijk azuriet, indigo en ultramarijn, koper- en groene aarde, oker, Perzische bes en orpiment, rode oker, loodmenie, kermes, brazielhout en vermiljoen (rood), zwarte okers en loodwit.

In de 15e, 16e, 17e en 18e eeuw werden er door ontdekkingen van nieuwe elementen en wetenschappelijke ontdekkingen verschillende pigmenten aan toegevoegd. In de 19e eeuw werden tijdens de industriële revolutie vooral op gebied van synthetische pigmenten ontdekkingen gedaan. Niet alle nieuwe pigmenten waren kleurecht en stabiel. Verschillende pigmenten verdwenen ook weer van het schilderspalet, zoals Egyptisch blauw, waarvan de kennis van het vervaardigingproces in de 4e eeuw na Chr. verloren ging.

Geschiedenis van de bindmiddelen

In de prehistorie en de oudheid werden verschillende bindmiddelen gebruikt. De grotschilderingen werden waarschijnlijk aangebracht met een bindmiddel van dierlijke vetten, bloed of honing.

In het oude Egypte werden bindmiddelen als lijm, gom, emulsies, kalk, caseïne en wassen gebruikt. De schilderingen werden vaak aangebracht op een grond van kalk of gips. Het voorlijmen van hout en linnen is ook een bewerking die al in het oude Egypte uitgevoerd werd. Veel later werd lijnolie bekend als bindmiddel. In de Middeleeuwen werden er nieuwe olie en tempera verven ontwikkeld. Met de opkomst van de massaproductie begin twintigste eeuw ontstond er een behoefte aan sneldrogende verven en aan andere technieken. Er kwamen synthetische harsen die zorgden voor een snellere droging van verflagen.

En nu?

Ben je geinteresseerd in (of ken je iemand) het verven met planten en het medicijn dat plantverf te bieden heeft dan kun je vanaf  2023 een workshop boeken.
Ik geef zowel individuele workshops als groepsworkshops voor 6-8 personen bij mij thuis in Vlijmen. Maar mocht je samen met vriend(inn)en een workshop willen doen kan je mij ook bestellen.

Senioren, ouderen, dementiezorg

In Amsterdam en wijde omgeving verzorg ik samen met Ruimte voor Dementie plantverf workshops bij:

• verzorgingshuizen (eventueel met PG – staat voor psychogeriatrie -afdeling),
• verpleeghuizen,
• kleinschalige woongroepen,
• particuliere verpleeghuizen,
• mantelzorgwoningen
• buurthuizen en buurtkamers

Onderwijs (PO, SO, VO, MBO, HBO)

In de afgelopen periode heb ik diverse coördinatoren en praktijk leerkrachten gesproken van scholen in het primair-, speciaal-, voortgezet,- beroeps- en hogeronderwijs.
Allen zijn het eens dat dit soort onderwijs op school thuis hoort. Als school of onderwijsinstelling kun je mij inhuren voor het verzorgen van een gastles plantverven.
hoe maak je verf van planten? (echt een creatieve les !).

Kerndoelen volgens WPO

Primair onderwijs (PO): 2, 4, 12, 28, 34, 39, 40, 41, 42, 44, 46, 54 en 55
Speciaal Onderwijs (SO): 1, 2, 3, 4, 43, 49, 54, 56, 57, 60, 70, 71 en 72
Voortgezet Onderwijs (VO): 1, 3, 6, 23, 28, 29, 30, 48, 49, 50 en 52

Samen met andersdanandersmassage wordt de workshop geintergreerd in het traject Re-Charge Yourself.
Een traject bestaande uit 5 dagen verspreid over 5-8 maanden om terug te komen bij jezelf.