Koffie en meel plukken in het bos

Het weekend is voor mij de uitgelezen mogelijkheid om er lekker op uit te gaan. Samen met mijn viervoeter Louis door de bossen, de duinen en langs de weide akkers. Een gevarieerd landschap. Ik ga voor de rust, de geluiden van vogels en het geruis van de bomen. Mijzelf ontladen en weer opladen. Inspiratie op doen en ik ben altijd nieuwsgierig wat er te oogsten is in de eetbare natuur. Een lunch trommeltje meenemen vind ik overbodig. De natuur geeft ons zoveel. De kennis van wat we wel of niet kunnen oogsten is voor velen Abracadabra. Voorbijgangers zie ik regelmatig met een verontwaardigende blik kijken en sommige willen hun ongezouten mening uiten: ” Je vernielt de natuur, kijk een beetje uit!!” Vaak houd ik wijs mijn mond en soms leg ik uit wat ik doe. Wandel jij met mij mee?

Het bos als supermarkt

Ik weet het is nog vroeg. De sneeuw is net verdwenen. De kruid laag met vaste planten en (on) kruiden herstelt zich van een koude periode. En ik ben mij bewust van het seizoen. Er is in deze periode voldoende en goed te oogsten. Ik ga met Louis op zoek naar planten waarvan ik de wortels kan oogsten. Wortels als zetmeel leverancier of om graan meel mee aan te lengen, wortels om vers te gebruiken in thee of groenteschotels. Wortels om te drogen, roosteren en dan vermalen tot surrogaat koffie. De natuur zit vol verassingen. Het is net een supermarkt.
Tijdens mijn wandeltocht heb ik maar liefst 26 eetbare planten gevonden. Identificatie vereist nu wat meer energie maar met een goed boek als naslagwerk, een schone tong en een klein schepje kom ik heel ver.

Ik heb een aantal vaste locaties waar ik graag loop. Vandaag weet Louis al waar we naar toe gaan.
Als ik het zandpad van de lange bomenlaan oprijd begint hij al vrolijk te springen. Ik parkeer de auto aan de linkerkant van de weg, voor de rechterkant geldt namelijk een parkeerverbod, tja ook dat kan midden in het bos. Ik zet Louis in de wielen en hij rent er vandoor. Ik heb hem wel in de gaten en mijn oog ziet direct iets wat ik denk dat oogstbaar is. De Leeuwentand (Leontodon autumnalis) staat mij vrolijk toe te lachen. De wortels zijn te gebruiken als kook of bakgroente. Gedroogd en geroosterd als koffie surrogaat. De wortels bevatten inuline.

 

Overal groeit Kweek (Elytrichia repens) , dit groeit zelfs in mijn achtertuin. De wortels kan je vermalen tot een meel, waarmee je ook graan mee kan aanlengen. Uit de verse wortels kan je een zetmeel houdend sap persen dat je vers kan drinken, je kunt ‘t ook op een laag vuur laten indikken tot een siroop. Van de wortel kan je thee zetten. Als je de wortels roostert kan je er koffie van zetten. De verse wortels en het jonge blad zijn heerlijk in de salade. Kweek heeft een antibacteriële werking bij vers gebruik. Vroeger werd kweek ook als urine afdrijvend middel gebruikt. Verder werkt het goed bij mensen met reumatische aandoeningen, jicht en uitwendig bij chronische huiduitslag. De slijmstoffen hebben een verzachtende werking bij kriebelhoest.

Eetbaar bos

Al plukkend en kijkend loop ik zo van het ene kruid tegen het andere. De Adderwortel (Persicaria bistorta) kan je in deze periode royaal oogsten. Snijd de wortels in dunne schijfjes en leg ze een nacht in ruim water. De volgende dag kan je ze dan verwerken eventueel met het blad in een met kaas gegratineerde groenteschotel. Gedroogd en vermalen levert de wortel een zetmeel ( bindmiddel) op. De wortel bevat eiwitten, looistoffen, veel vitamine C, suiker en oxaalzuur. Het blad smaakt naar spinazie. Omdat de wortel zeer looistofrijk is (15-20%) en veel zetmeel bevat (30%) wordt het vooral gebruikt bij diarree, maag en darmontstekingen en inwendige bloedingen. Als van de wortel thee wordt gezet werkt dit ter bevordering van de spijsvertering en om aan te sterken. Het afkooksel wordt tevens gebruikt om te gorgelen bij loszittende tanden, of bij keelontstekingen.
Louis rent er lekker op los, steeds weer omkijkend met een blik “waar blijf je nou? WANDELEN!!” ik loop tegen de Griekse Alant (Inula helenium). Ook hiervan de wortel uitgraven. Geschild en gesneden te gebruiken als kook- bak- of roerbakgroente. Voordat ik de wortels kan gebruiken moet ik ze wel een uur of twee in water zetten. De smaak is kruidig, beetje bitter. De geur is zeer aromatisch. De wortel bevat circa 40% inuline. Vroeger werd deze plant veel gebruikt omdat het desinfecterend werkt op luchtwegen en verlichting geeft met hoesten bij bronchitis. Tevens werd de plant gebruikt vanwege de bitterstoffen bij maagklachten, infecties van urinewegen en menstruatieklachten. In de moderne reguliere geneeskunde wordt de plant nauwelijks nog gebruikt omdat de stof alantolactone als bijwerking diarree of braken kan veroorzaken. Maar dat doen veel geneesmiddelen als je de bijsluiters mag geloven.

Hawaiiaanse geneeskunst La’au Lapa’au

Ik loop door, Louis rent voor mij uit. Er is een groot weiland in zicht. Omkaderd door een sloot dus besluit ik de waterkant te inspecteren, wie weet. Er groeit Moeras Andoorn (Stachys palustris). Voorzichtig heb ik gezocht naar planten van vorig jaar. Het zijn namelijk de eerstejaarswortels die je kunt gebruiken om te koken of te bakken. Gedroogd en gemalen levert het een groentemeel op waarvan je groentemoes kunt maken of je granenmeel kan aanlengen. Verder kan je een azijn / wijn trekken van de wortels dat ingezet kan worden bij menstruatieklachten te reguleren. De wijn helpt ook bij het versterken van je zenuwstelsel en bij stoornissen van de schildklier en milt, bij reuma, jicht en ziekten van de luchtwegen. Pal er naast staat de Mattenbies (Schoenoplectus lacustris). Dit is nou een typische plant die goed geoogst kan worden in de winter. ik zoek de jonge wortels en trek ze voorzichtig uit de bodem en reinig ze goed met water. De weinig vlezige wortels kan je net als aardappels (het smaakt ook naar aardappels) bakken of koken of gebruik ze in groentegerechten. De dikkere wortels snijd je dwars op de vezel klein en kookt ze zacht in een weinig water. Het zetmeelrijke sap dat ontstaat verder laten indikken tot er een puree-achtige zoete brij ontstaat. Deze brij kan je gebruiken in ovenschotels. Je kan de wortels drogen en malen tot een meel, uit dit meel zijn deeggerechten te bereiden. Leuke bijkomstigheid is dat in de Hawaiiaanse geneeskunde de wortel samen met andere planten wordt gebruikt bij maag en darmklachten en inwendige bloedingen.

Pluk alleen wat je kent, laat al het andere staan

Kleine Bevernel (Pimpinella saxifraga) niet te verwarren met de hondspeterselie of waterscheerling! Ga alleen al om die reden niet zelf op pad als je niet wet wat je wel en niet kan plukken. De kleine Bevernel staat weer wat van de slootkant af in het veld. Een stuk dat niet intensief gemaaid wordt. Louis komt nieuwsgierig kijken. Ik graaf wat wortels uit. De wortels kan ik gebruiken voor de groentesoep. De wortel heeft een beetje een komkommerachtige smaak. In de oude geneeskunde werd de wortel gebruikt als slijmoplossend middel bij hoest . Afkooksels en extracten werden gebruikt als gorgelmiddel bij ontsteking van mond en keelholte. Kompressen werden gemaakt van fijngesneden wortel, of geraspte wortel en op een stijve nek gelegd of gebruikt bij klachten aan de wervelkolom.
Wilde Cichorei ( Cichorium intybus), makkelijk te herkennen omdat de stengels nog overeind zijn blijven staan. De wortels worden over het algemeen gedroogd en gemalen om er Cichoreikoffie van te maken. De wortel kan ook gebruikt worden als kook-, bak- of roerbakgroente. Voor verwerking schillen en even twee uur in water laten staan. De smaak is witlofachtig, verfijnd en sappig. De aanwezige inuline (50-60%) in de wortels zorgen voor een comfortabele smeuïge smaak. Naast Cichorei koffie kan je ook thee zetten ( 1 theelepel op 250 ml water) en wordt gebruikt als aanstekend middel en om de stofwisseling te stimuleren, als urine en gal afdrijvend middel en ter bevordering van de spijsvertering. Tevens is de thee uitermate geschikt bij depressie.

Traditionele Chinese Geneeskunde TCM

Nog geen 5 meter verder op stuit ik op de Kruisdistel (Carduus crispus). Ik ga op zoek naar de nog zachte wortels want ik weet dat ik alleen die kan gebruiken. Gewassen en schoon geschraapt kan je ze door de salade gebruiken of geraspt als kook-, bak- of roerbakgroente. Ook van met deze wortel kan je gedroogd een meel maken. De wortel wordt in de Traditionele Chinese geneeskunde gebruikt als pijnstillend en kalmerend middel.
Even verderop groeit ook zijn vriend. De Speerdistel (Cirsium vulgare). Eigenlijk geldt qua gebruik voor deze distel hetzelfde. Te gebruiken als kook-, bak-, roerbak groente en gedroogd kan je er meel van maken. De verse wortel smaakt naar snijbiet, sappig en mild. De schil van de stengel is bitter vandaar schillen en dan pas verwerken. Je kunt van de verse wortel ook een thee trekken. Ik heb het nog niet geprobeerd maar het zou hoofdpijn, tandpijn en spierkramp verlichten of verzachten.

Neem een kenner mee

Een plant die net als Kweek overal staat is de Heermoes ( Equisitum arvense). Heermoes heeft kleine wortelknolletjes. Deze zijn heerlijk om rauw te eten of om mee te koken in groentegerechten. Om een voorraad aan te leggen kan je stengels en wortelknolletjes ook inleggen in zout. De smaak heeft iets weg van een paddestoelen aroma. Heermoes wordt van oudsher gebruikt als urine drijvend middel bij ontstekingsverschijnselen van de urine wegen en bij niergruis. Let op!! Verwar deze soort niet met de giftige Lidrus (Equisitum pulustre). Ga dus altijd met een kenner mee op pad.
Ik ben redelijk verbaasd als ik een eindje verder een bijzondere plant voor deze omgeving tegen kom, misschien onbewust of bewust neergezet door iemand of verspreid door dieren. De Hemelsleutel (Sedum telephium) Door de beschutting van het bos heeft de plant zelfs nog bladeren. Mmmm. de dikke sappige bladeren zijn heerlijk in groentegerechten, bij spinazie, loempia’s of eenpansgerechten. Haal voor gebruik wel het transparante vliesje van de vlezige bladeren. Ook hier neem ik de wortels mee, of eigenlijk de als bonen zo grote, eetbare wortelknolletjes die als bak-, kook, en roerbakgroente dienen.

Zoutvervanger en een bonus in het bos

Op en langs de paden verschijnt ook het Klein hoefblad (Tussilago farfara). Ik heb ooit geleerd dat ik van de wortels als ik die klein snijd en rasp dat ik er vegetarische burgers van kan maken, vanwege de structuur. Jaren geleden nam ik de wortels van het klein Hoefblad en verwarmde ze in de oven zo heet dat ze bijna verbranden. De as of het gruis is prima te gebruiken als alternatief voor zout. Klein Hoefblad wordt vaak in geringe mate toegevoegd in hoestdranken tegen kriebelhoest en chronische irritaties in de mond en keel.
Nog zo’n vreemdeling voor mij in deze omgeving is de Citroengele Honingklaver (Melilotus officinalis). Ik zou de plant eerder verwachten in industriële gebieden dan in de bossen. Maar ik zie dat ik richting een open gewerkt veld loop waar bebouwing heeft gestaan, wellicht is dat de reden. Louis volgt mij. Nieuwsgierig of ik weer ga stoppen of dat ik doorloop. Ik graaf een kleine hoeveelheid wortel los. De plant en vooral de wortel bevat namelijk Cumarine (verantwoordelijk voor de hooigeur). Cumarine werkt ontstekingsremmend en is een krachtige bloedverdunner. Ik neem wat mee om een uitwendig kompres te maken. Uitwendig als kompres werkt het bij bloeduitstortingen en kneuzingen.
Even verderop staat ook de Kompassla (Lactuca serriola) ook een plant die ik meer in een industriele omgeving verwacht, maar goed…ik zie het als een bonus. En dat is deze plant echt. De vezelrijke wortels bevatten een wit sap, als je dit sap dun uitspreidt en aan de lucht blootstelt, wordt het vocht eraan onttrokken . Er blijft een taaie substantie over met een straffe smaak. Een delicatesse tijdens een wandeling en boordevol ijzen en vitamines. Het ingedikte melksap werd vroeger gebruikt als kalmerend en hoestprikkel stillend middel.
Langs het pad groeit ook de Roomse Kervel (Myrrhis odorata), ook hier beschut door de weelderige kruidenlaag dus gemakkelijk te herkennen. Weer gaat de schep de grond in. Louis begrijpt het en begint mee te graven, op zoek naar iets…de aromatische wortels van de jonge planten kan ik goed gebruiken als een kruidige groente in de soep. De wortels smaken enigszins anijsachtig, zoet en aards. Roomse Kervel werd in de oude geneeskunde gebruikt als eetlust- en spijsvertering bevorderend middel en heeft daarnaast ook een antibacteriële werking. Ook werd de plant vanwege zijn slijmoplossende werking ingezet bij hoest en astma. Tegenwoordig wordt de plant alleen nog fytotherapeutisch gebruikt bij aambeien.

Bewust worden dat ik net te laat ben

Louis is enthousiast. Elke keer als de schep tevoorschijn komt begint hij met zoeken. Een Jack Russel is een echte jacht hond en geeft niet op. We lopen verder. Op een open plek in het bos, een plek die bekend staat om het goede zicht dat je hier kan hebben tegen de schemering op wild vind ik de overblijfselen van de Grote klit (Arcticum lappa). Deze plant kwam ik afgelopen zomer tijdens mijn verblijf op Milydom ook veelvuldig tegen. Het blad is goed om in groenteschotels te verwerken, maar ja van vers blad is nu geen sprake. Ik neem mijn naslagwerk erbij en zie dat ook de wortel eetbaar is. Daar komt de schep dus weer, maar Louis is meer geïnteresseerd in wat er allemaal beweegt in het veld. Voorzichtig graaf ik de jonge wortels uit. Ik maak de stengel schoon, schil de bast er vanaf en proef… Inderdaad dat smaakt naar iets van artisjokken en schorseneren. Apart maar heel goed verteerbaar. De wortel is ook medicinaal toepasbaar. Het werkt antibiotisch en bloedsuiker verlagend. De wortel bevat ook een etherische olie, die te gebruiken is tegen haaruitval. Hhhhmmm…kom ik dan net te laat?

De wortel van Mierik, ofwel de imitatie Wasabi in het bos

Ik fluit en roep Louis…van een totaal andere richting dan ik verwachtte komt hij aangerend. Zijn poten zwart en nat. Tja, daar is het seizoen voor. Ik vraag waar hij is geweest en hij kijkt mij verbaasd aan. Zijn oren gespitst luistert hij naar het geritsel, maar als ik aanloop besluit hij mij toch te volgen. We lopen terug richting waar we zijn begonnen en komen langs een boerderij die alleen in het seizoen bewoond word. Nu is er niemand…dacht  ik. Er is een hond die luid blaft en Louis rent er op af.  Ik loop rustig naar de honden en ze worden stil. Ik zie langs de oprijlaan een bekende plant staan en ruik voor de zekerheid. Het schopje komt weer tevoren en ik graaf, gelukkig krijg ik hulp van twee honden. Het is Mierik (Amoracia rusticana) ofwel wat de meesten denken dat Wasabi is. Nee: het is echt Mierik en Ja: het is het grootste bestanddeel van de nep Wasabi die wij kennen. In een tube zit namelijk 80-90% Mierik, met daarbij mosterd en andere toevoegingen. De wortels hebben een pittige smaak, tuinkers maar dan scherper. Ik neem wat wortels mee om een dressing van te maken en te verwerken in de salade. Voor vlees en vis gerechten gebruik ik liever de echte Wasabi (Wasabia japonica). Voor mij geen probleem, want ik ben één van de weinige importeurs van echt verse Wasabi in Europa.

Magische kruidentuin

Even verderop staat de Grote Pimpernel (Sanguisorbia officinalis). Mijn mand met wortels groeit gestaag en ik probeer ze terwijl ik pluk ook direct te sorteren. Welke zijn voor drogen en welke voor vers gebruik. De Grote Pimpernel is ideaal om weer te drogen en een groentemeel van te maken. Samen met de wortels van de mattenbies wordt dat een heerlijk meel. De smaak van de wortels lijkt op die van komkommer maar heeft een stevige ‘bite’ en een beetje kruidig. Van de verse als de gedroogde wortel kan je ook thee zetten. Deze werkt antibacterieel, pijn verlichtend, ontstekingsremmend en algemeen versterkend. Opvallend is dat Louis er ook van eet. Hij weet al van jongs af aan wat goed voor hem is en als Louis het eet kan ik het ook eten. Wij vertrouwen elkaar.
Voordat ik deze magische kruidentuin weer verlaat pluk ik nog wat jong blad en verse wortel van het Geel Nagelkruid (Geum urbanum) dat tegen het huis groeit. Misschien heet dit geen wildplukken maar voor nu is het wel lekker. Ik kauw op de jonge bladeren, een heerlijke snack tussen door. De wortels neem ik mee om te drogen. De wortels smaken een beetje kruidnagelachtig. Van de wortel kan je een thee trekken die tegen jicht en diarree, bloedingen werkt en bij slijmvlies of tandontstekingen. Via de achterkant verlaten we het perceel.
Op het grasveld staat het vol van Paardebloemen (Taraxacum officinale). De eerste bladeren schieten al boven de grond uit. Louis rent met de andere hond over het grasveld. Er moet toch iemand hier zijn als deze hond losloopt? Ik stop de wortels van de paardenbloem bij de wortels die als surrogaat voor koffie dienen. Maar recente studies hebben aangetoond een extract van de paardenbloem binnen de 48 uur al kankercellen begint te desintegreren. Het lichaam vervangt de kwaadaardige cellen met gezonde nieuwe cellen. Een revolutie. Paardenbloem heeft echter nog andere voordelen. Zo is het eveneens efficiënt gebleken voor diabetespatiënten. Het stimuleert de pancreas om insuline aan te maken en vermijdt zo pieken in de bloedsuikerspiegel. Goed bewaren dus.
In mijn ooghoek zie ik nog een bekende…de Echte valeriaan (Valeriana officinalis) . Het is hier een walhalla voor de kruidenplukker. Nog steeds verbaasd dat er niemand is en dat de honden ondertussen rustig zijn. Ik graag voorzichtig om de verdorde stengel en ga op zoek naar de wortel. Ik neem maar een klein beetje wat deze wortel dien je spaarzaam te gebruiken in groenten en braadgerechten. De geur is aromatisch, harsig. Even proeven of ik wel goed zit…ja de wortel smaakt eerst zoet en dan gaat de smaak over in zuur-bitter. Met proeven van Valeriaan en vooral de wortel moet je voorzichtig zijn. Het kan en verminderde hartactiviteit en een verdoving teweeg brengen. Net als met paddenstoelen plukken gebruik ik het puntje van mijn tong. Dus geen hele wortel consumeren!!

Herinnering aan vroeger, herbariums

Ik roep Louis want ik vind het nu echt tijd worden om verder te gaan. We lopen het grasveld af en vervolgen ons pad. Louis helemaal blij dat hij heeft kunnen spelen met een andere viervoeter. De gedachte dat er niemand was blijft in mijn hoofd rond dwalen. Ik kwam hier voor rust, en dit geeft onrust. Ik moet het loslaten. Ik raap drie dennenappels op van de grond en gooi ze tegen een berkenstam een eind verderop. Ik schreeuw mijn emotie uit. Louis rent achter de appels aan, en komt met een stok terug. Ook goed kerel. Ik ben het kwijt.
We lopen over een lang graspad. Er komen hier zo te zien weer meer mensen want het gras is platgelopen. Gelukkig zie ik nog wat eetbaars aan de andere kant van de sloot. Het Driekleurig viooltje (Viola tricolor). Een dankbaar plantje waarvan je de bloem, het blad en de wortel kunt eten. Ik pluk enkele exemplaren en neem het blad mee voor in de groente schotel, en de wortel s zal ik drogen voor het mengsel van surrogaat koffie. Ben je geen koffie liefhebber zet er dan thee van. De thee werkt bij verkoudheid met koorts, kinkhoest en keelontsteking.
Merkbaar is Louis moe, het valt ook niet mee zo’n wandeling. Bijna bij de auto. In de verte zie ik hem al staan. Wat ik dichterbij zie is de Zilverschoon (Potentilla anserina). Ik weet dat de wortels niet zoveel van waarde zijn maar daar en tegen de wortelknolletjes heerlijk zijn om te raspen in salades of te gebruiken in eenpansgerechten. Als je de wortelknolletjes droogt kan je er fonds mee maken en als je ze droogt kan je er meel van maken waar je zoet gebak mee bakt. De wortel smaakt vers licht noot-achtig, een beetje als rucola. Als je de wortel droogt wordt de smaak zoeter, bijna wortel-achtig. Bermen zijn altijd een verzameling van verschillende planten. Het doet mij vaak terug denken aan de tijden dat ik herbariums mocht maken voor mijn studie. Hier staat ook de Witte rapunzel (Phyteuma spicatum) te herkennen aan de uitgebloeide bloeiwijze. De hele plant is eetbaar maar ik heb nu echt belangstelling voor de wortel. Een geraspte wortel is heerlijk door de rauwkost, van een gedroogde wortel zet je een heerlijke thee en de schil van de wortel wordt op de zelfde manier gebruikt als Mierikswortel. Het heeft een scherpe smaak. De smaak heeft iets weg van rapen of van kool maar met een aangename scherpte. De wortel zit boordevol enzymen, mineralen en vitaminen.

Genieten van wortels

Bij de auto aangekomen staat Louis al bij de deur te wachten. Opmerkelijk hoe hij weet welke auto bij hem hoort. Nou ja verwonderlijk is dat eigenlijk ook niet. Het is ook een beetje zijn auto geworden. Ik til Louis uit de wielen en zet hem op de stoel, doe zijn gordel om. Terwijl ik om de auto loop zie ik nog een Smalle Weegbree staan (Plantago lanceolata). Ik kan het niet laten. Ik graaf de wortels uit. Fijngesneden heerlijk met tomaat, paprika, of wortel in deegtasjes. De smaak is wat champignonachtig. Je kan ook thee zetten van de wortel en het blad. Dit werkt antibacterieel, eb verfrissend. In de zomer gebruik ik de bladeren als EHBO als ik gebeten ben in de bossen door muggen. Ideaal. De wortel bevat veel vitamine C en B, zink en Kalium. Ik stap in en leg de oogst naast mij neer. Louis kijkt mij aan en legt ook zijn hoofd neer. Op de oogst van vandaag. Het is goed. Het is mooi geweest. Terug naar huis. Wat hebben we genoten, en wat zullen we nog genieten van de gerechten die hier uit voort komen.